AKIL VE ZEKA – ZEKA KURAMLARI NEDİR ? 

Akıl ve Zeka nedir , nasıl çalışır ? Zeka kuramları nedir ? Aklımızı ve zekamızı nasıl kullanırız ? Akıl ve zekanın birbirinden farkı nedir ? Akıl ve zekayı nasıl anlamalıyız ? Bu ve benzeri sorulara cevap aradığımız Akıl ve Zeka – Zeka Kuramları Nedir adlı yazımızla karşınızdayız.

Başlayalım.

AKIL VE ZEKA – ZEKA KURAMLARI

Latincede “zeka” kavramının karşılığı “intellectus” sözcüğüdür. Bu sözcük; algılama, tanıma, bilme, anlayış anlamlarına gelmektedir.Zeka kavramı, liderliğin ve psikolojinin konusu olarak insan davranışları incelenirken belki de üzerinde en çok araştırma yapılmış konulardan biridir.

Zeka kavramını açıklayan pek çok çalışma söz konusudur.Bu çalışmaları tarihsel süreçte incelediğimizde zeka tanımının kapsamının genişlediği sonucuna ulaşabiliriz. Buna göre;

20. yüzyılın başında (1921) yapılan çalışmalarda; “zekanın problem çözme ve karar verme gibi üst düzey beceriler, öğrenebilme ve çevreye uyum sağlayabilme yeteneği gibi yeteneklerden oluştuğu” ifade edilmektedir.

20.yüzyılın sonuna (1981) gelindiğinde ise, “zekayı oluşturan yeteneklerin üst düzey beceriler, kültür açısından değerli olan yetenekler ve yönetici süreçler” olduğu sonucuna varılmıştır.

Yine bu dönemde yapılan bir başka çalışmada (1988), zeka etkinliklerinin meydana geldiği yer olan zihin; “canlının duygu ve davranışlar dışındaki ruhsal süreç ve etkinliklerinin bütünlüğü” vurgulanmaktadır.

Beyin ve beynin işlevi konusunda son dönemde yapılan araştırmalar zekayı bütünleşik bir kavram olarak ele almaktadır.Zihin pek çok farklı parçanın birleşerek oluşturduğu sistemlerin birlikte işleyişinden doğan bir kavramdır.

Bir başka bakış açısıyla zeka, dünyayı anlayabilme, düşünebilme ve zorluklar karşısında kaynaklarını en etkin şekilde kullanabilme becerisi olarak, tanımlanabilir.

Bu tanımlamalar bizi nörolojik verilerle de desteklenen beynin sağ lob sanat, sol lob analitik işlevleri üzerinden akıl (logos) kavramına götürmektedir.Buna göre zeka öngörü ve sayılarla ilgili iken akıl bizi sezgi ve içgüdüye götürmektedir.

Akıl ruhun bir bütün olarak anlama, kavrama ve hükme varma kapasitesidir.Diğer taraftan akıl, sebep ve sonuçları ayırt etmektir.Tek işlevi veya gücü nedenselliği kavramaktır.

Sonuç olarak zeka beyin gücü, kavramadaki ustalık ve çeviklik iken akıl sağduyu, isabetli ve etik karar verme kabiliyeti ve vicdan ile ilişkilidir.

Akademik Zeka Kuramı

İnsanların zeka seviyelerini ölçmek için çeşitli zeka testleri kullanılmaktadır. Bu testlerin en çok kullanılan, “Akademik Zeka Testi” olarak bilinen “Zeka Katsayısı Testi”, kişinin zihinsel ve kronolojik yaşını inceleyerek zekayı işlemsel olarak tanımlayabilmektedir.

Ancak, okulların ve giriş sınavlarının akademik zekaya verdikleri önem ortadayken, iş hayatında ya da hayattaki başarı düzeyini açıklamada akademik zekanın yetersiz kalması şaşırtıcı bir durumdur.

Özellikle zaman içinde, akademik zeka testinin ve diğer zeka testlerinin bireyin zekasını ölçme konusundaki yeterliliği bilimsel olarak tartışılmaya başlanmıştır.

Akademik yönden ele alındığında “zeka” kavramı ile ilgili çok çeşitli tanımlamalar bulunmaktadır.Konu üzerine uzun yıllardır yapılan ve yapılmakta olan çalışmalara rağmen zekanın standart bir tanımına ulaşılamamış olması, bazı araştırmacıların, “zekanın ancak yaklaşık bir şekilde tarif edilebileceğini; fakat, tamamen tanımlanamayacağı” sonucuna varmalarına neden olmuştur.

Bu tanımlardan bazıları aşağıda belirtilmiştir.

“Organizmanın yeni problemleri çözme becerisi.”

“Deneyimlerden öğrenme ve yarar sağlama kapasitesi.”

“Soyut düşünmeyi taşıyabilme becerisi.”

Zeka, bireyin çevresi ile etkileşime geçtikçe sahip olduğu veya kazandığı bir özelliktir.

Zeka, bireyin bazı amaç ve hedefler doğrultusunda başarıya ulaşma becerisidir.

Zeka, bireyin farklı hedefler ve çevreye uyum sağlamada ne kadar başarılı olduğuna bağlıdır.

Bu sonuçlardan yola çıkarak zekanın, bireyin birçok ortamda amaçlarına ulaşabilme becerisini ölçer, diyebiliriz.Yapılan birçok çalışma ve tanımlamada zekanın, kişinin çevresine adapte olmasını, uyum sağlayarak yaşamını sürdürebilmesini sağlayan kabiliyetleri ve problem çözme becerilerini içerdiği görülmektedir.

Dolayısıyla, zekanın yalnızca akademik becerilerden oluştuğunun düşünülmesi eksik olacaktır.Yapılan çalışmalar ve tanımlama çabaları zekanın aslında ne kadar karmaşık bir sistem olduğunu göstermektedir. Son dönemde yapılan araştırmalar akademik zekanın yaşam başarısı üzerinde, duygusal zeka kadar etkili olmadığını göstermektedir.

Duygusal zeka kişinin hayattaki başarısı ve dolayısıyla yaşam doyumu üzerinde, akademik zekaya kıyasla, iki kat daha iyi bir belirleyici olduğunu söylemek mümkündür.

Çoklu Zeka Kuramı

“Yıllardır denizi tarif ediyoruz. Yüzmeyi bilen, gösteren yok. Acıktıkça balık veriyoruz. Tutmayı bilen, gösteren yok.” Anonim

Eğitime yeni bir yaklaşım getiren çoklu zeka kuramı, günümüzde eğitim ve psikoloji alanındaki gelişmelerle birlikte bireylerin neler yapabildiğinden çok, neler yapabileceğini dikkate almaktadır.

Kuramın tanımladığı toplam sekiz temel zeka türü olmasına karşın her geçen gün yenileri de bu listeye eklenmektedir.Bugün klasik testlerin çocukların zeka ölçümünde yeterli olamayacağı, onun yerine potansiyel yeteneklerinin de ortaya çıkarılması gerektiği görüşü ağırlık kazanmaktadır.

Bireylerin aynı düşünüş tarzına sahip olmadıklarını, bu farklılıklar dikkate alınarak verilen eğitimin daha etkili olacağı belirtilmektedir.

(A) Sözel – Dil Zekası

“Her gün bir yerden göçmek ne iyi. Her gün bir yere konmak ne güzel. Bulanmadan, donmadan akmak ne hoş. Dünle beraber gitti cancağızım. Ne kadar söz varsa düne ait. Şimdi yeni şeyler söylemek lazım.”  Mevlana

Sözel-dil zekası, bir insanın kendi dilini, dil bilgisi yapısına, sözcük dizinine, kavram telaffuzuna ve sözcüklerin anlamına uygun olarak büyük bir ustalık ve beceri ile kullanmayı gerektirir.

Sözel-dil zekasına sahip insanlar, kendi anadilleri yanında başka bir dilde de kendi düşünce ve duygularını etkili bir şekilde ifade etme kabiliyetine sahiptirler. Bu zeka türü hatırlama, düşünme, anlama, konuşma, okuma ve yazma gibi yetenekleri beyin vasıtasıyla kelimelerin kullanılması suretiyle ortaya çıkarmaktadır.

İnsanların, sözel zekalarının %25’inden daha azının kullanıldığı, hatta sürekli sözel zekasını kullanan yazar ve eleştirmen gibi meslek gruplarında dahi, nadir olarak sözel zekanın %50’den fazlasının kullanıldığı görülmektedir.Okuma, sesli kitap dinleme, kelime oyunları oynama ve yazı yazma gibi yöntemlerle sözel zeka arttırılabilmektedir.

Bu zeka türünün, sözcük dağarcığını, sözcüklerin anlamlarını ve tanımlarını bilmek ve sözcükler arasındaki çoklu ilişkiler hakkında bilgi sahibi olmanın, akademik ve mesleki başarıyla en yüksek oranda bağlantılı zekalardan biri olduğu görülmüştür.

Bu zekası kuvvetli olan bir öğrenci;

Diğer öğrencilerden daha iyi yazar.

Uzun hikayeler ve fıkralar anlatır.

Sözcükleri anlamlarına uygun bir biçimde kullanır.

Yaşına göre iyi bir kelime haznesine sahiptir.

Başkalarıyla yüksek düzeyde sözel iletişime girer.

Tekerlemeleri, anlamsız ritimleri ve sözcük oyunlarını sever.

Okumayı sever.

Dinleme becerisi yüksektir; dinleyerek daha iyi öğrenir.

İyi bir hafızası vardır.

(B) Mantıksal – Matematiksel Zeka

Sayılarla düşünme, hesaplama, sonuca varma, mantıksal ilişkiler kurma, hipotezler üretme, problem çözme, eleştirel düşünme, sayılar, geometrik şekiller gibi soyut sembollerle tanıma, bilginin parçaları arasındaki ilişkiler kurma becerisidir.Bu zeka türünü geliştirmek amacıyla düzenli bir şekilde programları veya hukukla ilgili programlar takip edilmektedir.

Eski çağlardan günümüze gelen, dünyanın matematiksel düşünce hayatını değiştirmiş ve bu nedenle bilim tarihine ismini yazdırmış çok az çalışma vardır.Bu tür çalışmalardan birinin sahibi, ülkemizde çok az tanıtılan Türk kökenli, Müslüman ve gerçek adından çok takma adı ile ünlenmiş bilim adamı:

Arapça deyişle Al-Harezmi, batılıların değişi ile Al-Khowarizmi ve Türkçe deyişle Harzemli’dir. Ortaçağ bilim dünyasının en önde gelen matematikçilerinden olan Harzemli, matematiğin önemli ana dallarından biri olan “cebir” dalının kurucusu ve bu konuda kuramsal içerikli ilk yapıt veren bilim adamıdır.

Harzemli gibi mantıksal-matematiksel zekaya sahip olan insanlar, mantık kurallarına ve benzerliklerine, neden-sonuç ilişkilerine ve bunlara benzer soyut işlemlere karşı çok hassas ve duyarlıdırlar. Mantıksal – matematiksel zekası kuvvetli bir öğrenci;

Bu kişiler olayların , durumların oluşumu ve işleyişi hakkında fazla soru sorarlar.

Bu kişiler soyut ve kavramsal olarak düşünebilirler

Bu kişiler bilgiler arasında bağlantılar kurabilirler

Bu kişilerin çok güçlü bir muhakeme yetenekleri vardır.

Bu kişiler daha çok satranç ve briç gibi oyunlardan zevk alırlar.

Bu kişiler matematiksel problemleri ,sorunları kafasında kolayca ve çabucak çözebilirler.

Bu kişiler matematiksel hesaplama oyunlarını vb. ilginç ve dikkat çekici bulurlar.

Bu kişiler mantıksal bulmacaları çözmeyi ve satranç veya dama gibi stratejik oyunları oynamayı severler.

 (C) Görsel–Uzaysal Zeka

Şüphesiz Atatürk’ü sadece görsel zeka alanında ele almak yeterli olmayacaktır.Ancak o bir lider olarak, dünya liderlerinin ulaşamadığı bir vizyona sahip olduğu için görsel baskın bir zekaya sahip olduğu söylenebilir.

Görsel zeka, okuma ve hayalinde canlandırma suretiyle oluşan tüm görsel görüntüleri hikayeleştirme sürecine cevap verir. Diğer adı “resim aklı”dır. Bulmaca tamamlama, bahçe düzenleme, sinema ve sanat sergileri izleme gibi etkinliklerle görsel zeka arttırılabilmektedir.

Biraz daha detaylandıracak olursak; bu tür zeka alanı, bir bireyin objektif olarak gözlemleme veya görsel ve uzaysal fikirleri grafiksel olarak sergileme kabiliyetlerini içerir.Yenilikçilik ve yaratıcılığın temelini oluşturan bu zeka türü, sanatsal faaliyetlerde bulunuldukça arttırılabilmektedir.

Yaratıcı zeka, yeni düşünce ve ifade alanlarına ulaşan parlak ve patlayıcı bir düşünce sürecine yönelimi kolaylaştırmaktadır.

Bu zekası kuvvetli olan bir öğrenci;

Bu kişiler , haritaları, çizelgeleri vb. yazılı materyallerden daha kolay okur ve anlarlar.

Bu kişiler sanat içeren etkinlikleri severler.

Bu kişiler kendi arkadaşlarına oranla daha fazla hayal kurarlar.

Bu kişiler yaşlarına  göre daha yüksek düzeyde beceri gerektiren figürleri ve resimleri vb. çizerler.

Bu kişiler filmleri, slaytları vb. diğer görsel sunuları seyretmeyi tercih ederler.

Bu kişiler bulmaca çözmekten hoşlanırlar

 (Ç) Müziksel–Ritmik Zeka

Dillerden düşmeyen şarkıların yazarı Sezen Aksu ziraat fakültesindeki öğrenimini yarıda bırakarak profesyonel şarkıcılığa başladı. Minik serçe müziksel ritmik zekanın en güçlü isimlerindendir.

Bu zekası kuvvetli olan bir öğrenci;

Bu kişiler şarkıların vb. melodilerini iyi hatırlarlar.

Bu kişiler güzel şarkı söyleyebilme sesine ve ya yeteneğine sahiptirler.

Bu kişiler bir şarkının notalarını, seslerini vb. iyi ayırt edebilirler.

Bu kişiler öğrendiği şarkıları paylaşmak isterler.

Bu kişiler herhangi bir müzik aletini çok iyi çalarlar.

Bu kişiler konuşurken ya da  hareket ederken elleri ve ayakları ile ritim tutabilirler ya da tutarlar.

Bu kişiler farkına varmadan kendi kendine mırıldanırlar.

Bu kişiler ders çalışırken farkında olmadan da  masaya vurarak ritim tutabilirler.

(D) Bedensel–Kinestetik Zeka

Her türlü içsel ve dışsal bedensel faaliyetleri içermektedir. Sportif etkinlikler ve dans etmek fiziksel zekayı arttırmaktadır.Naim Süleymanoğlu “Cep Herkülü” olarak halter sporunda yaşattığı dünya şampiyonluklarıyla Türk halkının gönlünde yerini aldı.

Bu tür zeka alanı; koordinasyon, denge, güç, esneklik ve hız gibi bazı fiziksel özelliklerin yanı sıra, dokunsal nitelikteki bazı becerileri de içermektedir

Bedensel – kinestetik zekası kuvvetli olan bir öğrenci;

Duygularını belirgin olarak vücut diliyle ifade eder.

El becerileri iyidir.

İnsanlara, canlı ve cansız varlıklara dokunmaktan hoşlanır.

Bir veya birden fazla sportif faaliyetlerde başarılıdır.

 (E) Kişilerarası–Sosyal Zeka

Barış Manço ülkemizin yetiştirdiği en büyük sanatçılardan biriydi. Çocukları “Arkadaşım Eşek”le, yaşlıları ise “Sakız Hanım”la özdeşim kurduran bu adam her yaş grubundan insanları cezbeden nadide sanatçılarımızdandır.

Bu kişiler kendi arkadaşlarıyla sosyalleşmeyi çok severler.

Bu kişiler grup içerisinde de doğal bir lider görünümündedirler.

Bu kişiler problemi ya da herhangi bir sorunu olan arkadaşlarına her zaman yardım ederler.

Bu kişiler dışarıda iken kendi başının çaresine bakabilirler.

Bu kişiler başkaları ile birlikte ders çalışmayı ya da oyun oynamayı çok severler.

Bu kişiler en az iki ya da üç yakın arkadaşı sahiptirler ve onları sık sık ararlar.

Bu kişilerin empati yeteneği  gelişmiştir.

(F) İçsel Zeka

21 yaşında 2. kez tahta oturan genç imparator, daha ilk günlerde devleti ve ordusunu daha büyük hamleler yapacak bir kudrete ulaştırdı. Şehzadeliğinden beri İstanbul’u fethetmek istiyordu.Bu gaye ile askeri tarihin kaydettiği ilk büyük çaplı toplar ile ordusunu dayanılmaz bir kudret haline getirdi.

İç uyumu yüksek olan içsel zekaya sahip öğrencilerin bazı özellikleri şunlardır;

Bağımsızlık duygusu gelişmiştir.

Güçlü ve zayıf yönlerinin farkındadır.

Bireysel çalışırken daha başarılıdır.

Düşünce ve davranışları arasında tutarlılık vardır.

Kendisine her zaman güvenir.

Yaşadıklarından her zaman ders alır.

(G) Doğa Zekası

Belgesel seyircilerinin yakından tanıdığı dünyaca ünlü “timsah avcısı” lakaplı Steve Irwin, dalış seferi sırasında bir vatoz tarafından göğsüne ölümcül darbe alıp yaşamını yitirdi.

Hayatını vahşi doğaya adayan Avustralyalı “timsah avcısı”, kendini doğaya adayan ender insanlardan birisidir.Bu zeka alanı, doğayı ve doğada bulunan bitki, hayvan ve diğer varlıkları inceleme, gözlemleme ve bunlara ilgi duyma becerisidir.

Doğa zekasına sahip öğrencilerin bazı özellikleri şunlardır;

Bu kişiler doğa olaylarına çok meraklıdırlar.

Bu kişiler bitki yetiştirmeyi çok severler.

Bu kişiler doğa ve hayvanlarla ilgili konuları ilgiyle takip ederler.

Bu kişiler mevsimleri ve iklim olaylarını yakından takip ederler.

Bu kişiler doğa ve hayvanlarla ilgili belgeselleri izlerler

Bu kişiler çevreye karşı duyarlıdırlar.

Bu kişiler toprakla oynamayı severler.

AKIL VE ZEKA -ZEKA KURAMLARI NEDİR SONUÇ:

Bugün Akıl ve Zeka – Zeka Kuramları Nedir adlı yazımzla karşınızdaydık.Liderlik – Kişisel gelişim serisine devam ettiğimiz bu yazımız umuyorum sosyal hayatınızda da fayda sağlar.

İyi Çalışmalar